Кабардинский язык 5-9

«Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение
«Средняя общеобразовательная школа им. В.Х. Кагазежева
с.п.Псынабо»

«Рассмотрено»

«Согласовано»

«Утверждаю»

Руководитель МО

Заместитель директора

гуманитарного цикла

по УВР

Директор МКОУ СОШ
с.п.Псынабо

_______/ А.М.Шомахова /

_______/Р.Б.Шугушхова /

_________/И.Х.Теувова/

Приказ № 111

Протокол № 1

от 28.08.2021

от 27.08.2021

Рабочая программа

Предмет
Класс
Учебный год
ФИО учителя

Кабардиночеркесский язык
5-9
2021-2022
Индарокова Р.В

1.5-9-нэ классхэм щеджэ еджак1уэхэм ягъуэтын хуей щ1эныгъэхэмрэ
есэныгъэхэмрэ
Псалъэхэр,псалъэухахэр ,псалъэ зэпхахэр зэпкърахыфу, зэрагъэпщэфу,
зэхагъэбелджылыкIыфу, а щIэныгъэр и лъабжьэу жьабзэми тхыбзэми псэлъэкIэ
зэщымыщхэр къыщагъэсэбэпыфын, я бзэм и къулеягъыр ирагъэфIакIуэ зэпыту
щытын зэрыхуейр къагурыIуэн; адыгэбзэр яджурэ зрагъэгъуэта щIэныгъэм адэкIи
хагъэхъуэн, ар махуэ къэс гъащIэм къыщагъэсэбэпын;
я бзэр яджыжурэ ягъуэт гупсысэкIэр, зыужьыныгъэр дэтхэнэ лъэпкъми и бзэм
езы лъэпкъым дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэриIэр, пщIэ хуэщIын зэрыхуейр
къагурыIуэным хуэунэтIын
.тэмэму псэлъэнымк1и, тхэнымк1и, абы хуэдэ къабзэугъэхуауэ, къеджэнымк1и
еджак1уэхэм я1э есэныгъэхэр егъэф1эк1уэн
;езыр-езыру я щ1эныгъэхэр хагъэхъуэным хуэхьэзырын
.Адыгэбзэр яджкIэрэ сабийм ягъуэтын хуей зыужьыныгъэр .
ЕджакIуэм и зэфIэувэныгъэм ехьэлIауэ (личностнэхэр):
адыгэбзэр адыгэ лъэпкъым и бзэу, Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэралыбзэу
зэрыщытыр къагурыIуэн; я бзэр ящIэу, хуиту ирипсалъэфу щытын зэрыхуейр
хьэкъыу япхыкIын; а бзэмкIэ псалъэкIэрэ адыгэ лъэпкъым щыщ зэрыхъур, ар
фIыуэ ящIэным я лъэпкъэгъухэу зыдеджэм, зыдэлэжьэнухэм,
зыхэпсэукIынухэмкъыхуаIэ щытыкIэр зэрыригъэфIакIуэр, я пщIэр зэриIэтыр
къагурыIуэныр;
дэтхэнэ лъэпкъми и бзэм мыхьэнэ езы лъэпкъым дежкIэ зэриIэр зыхащIыкIыныр,
абы къыхэкIыу сыт хуэдэ лъэпкъыбзэми лъэпкъ культурэми пщIэ хуащIыныр;
зыщыщ лъэпкъым и щхьэхуэныгъэхэр ящIэныр, урысей лъэпкъыбэ жылагъуэм
къигъэщIа лъапIэныгъэхэр къащтэныр, цIыхугъэр, хуитыныгъэр, зэхуэдэныгъэр,
жыджэрагъыр гъуазэ яхуэхъуныр;
псынщIэу зызыхъуэж, зызыужь дунейм хэзэгъэнымкIэ гъуэгу тегъэувэныр;
щIэныгъэ игъуэтыным хуэзыгъэуш Iуэхугъуэхэм зегъэужьыныр, еджэныгъэм
цIыхум и зэфIэувэныгъэмкIэ иIэ мыхьэнэр къагурыIуэныр;
дахагъэ яфIэфIыныр, ар лъапIэныгъэу къалъытэныр, зыхащIэнырыр;
щIыкIафIагъэм, гуапагъэм, гумащIагъэм, нэгъуэщI цIыхухэм я гурыщIэр
зэхэщIыкIыным икIи ядэгулэзыным хуэгъэсэн
/Предметыр зэраджам кърикIуэну есэныгъэр (метапредметнэхэр):
еджэныгъэ лэжьыгъэм ехьэлIа мурадхэр ящIыфыныр, къалэнхэр къащтэфыныр
икIи абы тетыжыныр, ахэр гъэзэщIа хъуным Iэмал халъхьэфыныр;
еджэныгъэм пыщIауэ зыхуагъэувыжа къалэнхэр къазэрехъулIэну гъуэгур
яубзыхуфу, кIэлъыплъыжыфу, нэхъыщхьэмрэ етIуанэмрэ зэхагъэкIыфу есэныгъэ
етыныр; ехъулIэныгъэм хуэзышэну Iэмалхэр къахутэфыныр;
еджэныгъэм ехьэлIауэ къехъулIамрэ иджыри зэлэжьыпхъэмрэ зэхагъэкIыфыныр;
стилкIэ, къаIуатэ мыхьэнэкIэ зэмыщхь тхыгъэхэр къапэщыт
мурадхэмрэкъалэнхэмрэ елъытауэ зэпкърахыфыныр; бзэр гъэлэжьэным хуэув
къалэнхэр къэлъытауэ къэпсэлъэныгъэр къагурыIуэу яухуэныр икIи жьабзэуи
тхыбзэуи тхыгъэ зэхагъэувэныр;
псалъэгъум едэIуэну, псалъэмакъ драгъэкIуэкIыну хуэхьэзырыныр; Iуэху
еплъыкIэ зэщымыщхэр зэрыщыIэр икIи цIыху къэс езым ей иIэжыну зэрыхуитыр

къалъытэным хуэхьэзырыныр; езыхэм я Iуэху еплъыкIэр къаIуатэрэ ар уи фIэщ
зыщI щапхъэ къыхуахьыжыныр;
псоми зэдай мурадымрэ абы хуэзышэну гъуэгумрэ гъэбелджылыныр; зэдалэжь
Iуэхум ехьэлIа къалэнхэмрэ пщэрылъхэмрэ зэтегуэшэнымкIэ зэгурыIуэфыныр;
зэдалэжь Iуэхур лъэныкъуитIми зэакъылэгъуу зым адрейр къипщытэныр;
ядж предметым ипкъ иткIэ еджэныгъэр зыхуэгъэза Iуэхум, къэхъукъащIэм
(щIыуэпсым, жылагъуэ псэукIэм, щIэнгъасэм, техникэм, нэгъуэщIхэми) я
мыхьэнэм, къазэрыгуэкI щIыкIэм теухуауэ гурыIуэныгъэ ягъуэтыныр;
предмет зэщымыщхэм яку къихъуэ зэпыщIэныгъэхэр къагурыIуэныр;
адыгэбзэм и джыныр нэхъ куу ищIу щыIэ Iэмэпсымэхэр икIи щIэныгъэм
хэзыгъахъуэ хъыбархэр (еджэныгъэ щапхъэхэри абы хэту) къагъэсэбэпу
лэжьэфыныр.
Адыгэбзэр ядж предмету зэрыщытым ехьэлIауэ (предметнэхэр):
бзэр лъэпкъ щIэнгъасэм и къэхъугъэу икIи цIыхухэр зэрызэгурыIуэ Iэмал
нэхъыщхьэу зэрыщытыр еджакIуэхэм къагурыIуэныр
;анэдэлъхубзэм и литературнэ нормэхэмрэ (пэжырыпсалъэмкIэ, лексикэмкIэ,
грамматикэмкIэ) псэлъэкIэ тэмэмым и хабзэхэмкIэ гурыIуэныгъэхэр
зрагъэгъуэтыныр; псалъэкIэ къэхъу зэпыщIэныгъэм и мурадым, къалэнхэм,
Iэмалхэмрэ хэкIыпIэхэмрэ щыгъуэзэныр, псалъэкIэ зэпыщIауэ щытыным къигъэув
къалэнхэр ехъулIэныгъэкIэ зэфIэкIыным папщIэ бзэм иIэмалхэр Iуэхум хуэкIуэу
къыхахыныр;
щIэ къащIэным, бзэр гъэлэжьэным теухуауэ къэув къалэнхэр зэщIа хъунымкIэ
щIэныгъэ яIэр къагъэсэбэпыфыныр.

2.5-нэкласс.
ЕГЪЭДЖЭНЫР ЗЭРЫЗЭХЭЛЪЫМРЭ АБЫ КЪЫЗЭЩIИУБЫДЭМРЭ
Бзэм теухуа гурыIуэныгъэхэр
Хэзыгъэгъуазэ
ЦIыхубэ гъащIэм бзэм мыхьэнэуэ щиIэр. Бзэр зызыужь, зызыхъуэж
Iуэхугъуэу

зэрыщыт.

Бзэмрэ

речымрэ.

Жьабзэмрэ

тхыгъэбзэмрэ.

ЛитературэбзэмкIэ гурыIуэныгъэ етын.
ПэщIэдзэ классхэм щаджам къытегъэзэжын
ПСАЛЪЭР ЗЭРЫЗЭХЭТЫМРЭ МОРФОЛОГИЕМРЭ
Псалъэр зэрызэхэт Iыхьэхэр. Макъзешэ э къикIыу хьэрфзешэа щатхым
и щапхъэ нэхъ тыншхэр.
ЩыIэцIэхэм я склоненэ щIыкIитIыр.

Определительнэ псалъэ зэпыщIахэм я тхыкIэр.
Глаголыр щхьэкIэ зэхъуэкIа зэрыхъу щIыкIэр, щхьэ префиксхэм я
тхыкIэр (щапхъэ тыншхэм тещIыхьауэ).
Синтаксисымрэ пунктуацэмрэ
1.

Псалъэ

зэпхахэр:

псалъэ

зэпхахэм

щыщу

нэхъыщхьэмрэ

кIэрыдзэнымрэ.
Псалъэуха. КъызэрыкIуэ псалъэуха.
КъэIуэтэныгъэм

мурад

елъытакIэ

къызэрыкIуэ

псалъэухахэр

зэрыгуэшар: зэраIуатэ, зэрыупщIэ, хуэзыгъэуш. ХэIэтыкIа нагъыщэхэр
(къапщытэжыну).
Псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэхэр.
Псалъэухам и пкъыгъуэ етIуанэхэр: дополненэ, определенэ, обстоятельствэ.
Псалъэуха мыубгъуа, убгъуахэм я къэкIуэкIэр (псалъэухам и пкъыгъуэ
нэхъыщхьитIыр хэту). Пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъу зыхэт псалъэухахэр; пкъыгъуэ
зэлъэпкъэгъухэм я кум запятой зэрагъэувыр (союзкIэ щызэмыпхам деж).
Пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэм я пэм
къызэщIэзыубыдэ псалъэ къыщыкIуэр. КъызэщIэзыубыдэ псалъэм и ужькIэ
точкитI зэрагъэувыр.
Зэрызыхуагъазэ псалъэхэр. Зэрызыхуагъазэ псалъэхэм зэрызэхагъэкI
нагъыщэхэр зэрагъэувыр.
Союз зиIэ псалъэуха зэхэлъхэр (псалъэуха къызэрыкIуитIым язми
псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьитIри хэту). Псалъэуха зэхэлъыр зэрызэхэт
Iыхьэхэм я кум запятой зэрагъэув, союз икIи, ауэ, арщхьэкIэ, дэни, хэти,
сыти, дапщэщи, сыту жыпIэмэ, дэнэ, нэгъуэщIхэми я пэкIэ.
Псалъэ занщIэр: псалъэ занщIэр авторым и псалъэм и ужь итуи и пэ
итуи къыщыкIуэр, псалъэ занщIэм щагъэув нагъыщэхэр.
ДиалогымкIэ гурыIуэныгъэ, диалогым тире щагъэувыр.
2.ЗэраIуатэ, зэрыупщIэ, хуэзыгъэуш псалъэухахэм я къэпсэлъыкIэкIэ
тэмэму къеджэн.

Фонетикэмрэ графикэмрэ. Орфоэпиер. Орфографиер (сыхь. 13)
1. Бзэм и макъхэр; макъзешэхэмрэ макъ дэкIуашэхэмрэ. Псалъэм и
кIуэцIкIэ

ударенэм

къэкIуэкIэр.

Макъ

дэкIуашэ

жьгъыжьгъхэмрэ

дэгухэмрэ. Зэбгъэдэт макъ дэкIуашэхэм (жьгъыжьгъхэмрэ дэгухэмрэ) я
къэкIуэкIэр, я тхыкIэр. Макъ дэкIуашэ пIытIахэр, Iупэр хъурей хъууэ
къапсэлъ макъ дэкIуашэхэр.
Тхыгъэм бзэм и макъхэр къызэрыщагъэлъагъуэр; алфавитыр.
Зы макъ, макъитI къэзыгъэлъагъуэ хьэрфхэр (а, я, е, нэгъуэщIхэри),
макъ къэзымыгъэлъагъуэ хьэрфхэр (ь, ъ). Хьэрф ы-р макъзэпэщIэхыу
къыщыкIуэр.
Фонетическэ зэпкърыхыныгъэ егъэкIуэкIын.
1. Орфографическэ псалъалъэр къагъэсэбэпыфын.
Лексикэ
1. Псалъэм и мыхьэнэр. Мыхьэнэ куэд зиIэ, зы мыхьэнэ фIэкIа зимыIэ
псалъэхэр. Зи мыхьэнэр зэхьэкIауэ къагъэсэбэп псалъэхэр. Омонимхэр.
Синонимхэр. Антонимхэр.
А гурыIуэныгъэхэм теухуауэ урысыбзэмкIэ яджахэм пыщIэн.
2. ЕджакIуэхэр зыщыгъуазэ зи щхьэ хущыт псалъэхэм къаIуатэ
мыхьэнэр

ягъэбелджылыфын

(яубзыхуфын).

Зыубзыху

псалъалъэр

къагъэсэбэпыфын.
Псалъэ къэхъукIэмрэ орфографиемрэ
1.

Псалъэм зэрызихъуэжымрэ псалъэщIэ къызэрыхъумрэ. КIэух,

зэхъуэкIа зэрыхъу префикс, зэхъуэкIа зэрыхъу суффиксхэмрэ псалъэпкъымрэ
(зи щхьэ хущыт псалъэхэм тещIыхьауэ). Лъабжьэр, псалъэ къызэрыхъу
префикс, суффиксхэр псалъэпкъым щыщ мыхьэнэ зиIэ Iыхьэу зэрыщытыр.
Макъ э къикIыу хьэрфа щатхыр. Псалъэпкъым щыщ префиксхэм
хьэрфзешэ ы щатхымрэ э щатхымрэ (дыхьэ - дэхьэ, щIыхьэ - щIэхьэ,
нэгъуэщIхэри). Префикс зы-, зэ-щатхыр.
• Псалъэр зэрызэхэт Iыхьэхэм хузэпкърыхыфын.

МОРФОЛОГИЕМРЭ ОРФОГРАФИЕМРЭ.
БЗЭМ И КЪАБЗАГЪЭР
Зи щхьэ хущыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэр
Морфологием теухуа гурыIуэныгъэ. Псалъэмрэ абы и формэхэмрэ.
Псалъэм и грамматическэ мыхьэнэр.
ЩыIэцIэ
1.

ЩыIэцIэр

псалъэ

лъэпкъыгъуэу

зэрыщыт:

мыхьэнэр,

морфологическэ щытыкIэхэр, игъэзащIэ синтаксическэ къалэнхэр. ЩыIэцIэр
зэрызыхуагъазэ псалъэу къызэрыкIуэ. ЩыIэцIэ унейрэ зэдайрэ.
Географическэ

фIэщыгъэцIэхэр

къэзыгъэлъагъуэ

щыIэцIэхэр,

площадхэм, историческэ къэхъукъащIэхэм, революционнэ махуэшхуэхэм я
фIэщыгъэцIэхэр

хьэрфышхуэкIэ

къегъэжьауэ зэратхыр; ахэр

тхыгъэм

щыхэтым кавычкэм щыдагъэувэр.
Закъуэ бжыгъэу фIэкIа къэмыкIуэ щыIэцIэхэр. Куэд бжыгъэу фIэкIа
къэмыкIуэ щыIэцIэхэр.
ЩыIэцIэхэр падежкIэ зэхъуэкIа зэрыхъу. Падежхэм я мыхьэнэр.
ЩыIэцIэхэм я склоненэ щIыкIитIыр (белджылы, мыбелджылы). ЩыIэцIэ
унейхэр падежкIэ зэхъуэкIа зэрыхъу щIыкIэр.
Падеж псомкIи зэхъуэкIа мыхъу щыIэцIэхэр. ЩыIэцIэр щыIэцIэм и
определенэу къыщыкIуэм деж я тхыкIэр. Урысыбзэм щыщ псалъэу
адыгэбзэм къищтэ щыIэцIэхэм я тхыкIэр.
ЩыIэцIэхэр къызэрыхъу щIыкIэр.
2. ЩыIэцIэр зыгъэбелджылы псалъэ дэщIыгъуу къыщыкIуэм деж,
падежкIэ

зэхъуэкIа

зэрыхъу

щIыкIэр

тхыбзэм

щагъэбелджылыфын.

ЩыIэцIэхэм я склоненэ щIыкIитIыр я бзэм къыщагъэсэбэпыфын (тхылъ
седжащ, тхылъым седжащ).
ЩыIэцIэр

щыIэцIэм

определенэу

къыщыкIуэкIэ

зэпыту

щыIэцIэхэр псалъэ зэхэлъхэм хэмыгъэгъуэщэн (унэбжэ, джэдкъаз).

ятх

ЩыIэцIэ-синонимхэр я бзэм къыщагъэсэбэпыфу егъэсэн. Суффикс
зэмылIэужьыгъуэхэр

къагъэсэбэпурэ

зы

псалъэм

мыхьэнэм

зрагъэхъуэжыфын.
ПлъыфэцIэ
1. ПлъыфэцIэр псалъэ лъэпкъыгъуэу зэрыщыт: и мыхьэнэмрэ и
морфологическэ щытыкIэмрэ, игъэзащIэ синтаксическэ къалэнхэр.
ПлъыфэцIэхэр щыIэцIэхэм я гъусэу къыщыкIуэр, падеж кIэухыр
зэрыпыувэр. ЩытыкIэ къызэрыкI плъыфэцIэрэ зыщыщыр къэзыгъэлъагъуэ
плъыфэцIэрэ. ПлъыфэцIэхэм я зэгъэпщэныгъэ степенхэр. Егъэлеиныгъэ
степень.
ПлъыфэцIэр щыIэцIэм и определенэу къыщыкIуэм и деж и тхыкIэр.
Урысыбзэм щыщу адыгэбзэм къыхыхьа плъыфэцIэхэм я тхыкIэр.
ПлъыфэцIэр къызэрыхъу щIыкIэр.
ПлъыфэцIэ псалъэ зэхэлъхэр, абыхэм я тхыкIэр.
2. ПлъыфэцIэхэм я зэгъэпщэныгъэ степенхэр къэгъэлъэгъуэфын.
ПлъыфэцIэ синонимхэр бзэм къыщахьыфын. Мыхьэнэ зэмылIэужьыгъуэ
псалъэм хэзылъхьэ суффиксхэр къагъэсэбэпыфын. Мыхьэнэ зэдзэкIа яIэу
плъыфэцIэхэр бзэм къыщагъэсэбэпыфын.
ПлъыфэцIэ

зэмылIэужьыгъуэхэр

къагъэсэбэпурэ

предметым

иIэ

щытыкIэ зэхуэмыдэхэр къагъэлъэгъуэфын.
Къагъэлъагъуэ

щытыкIэхэр

зэпэщIэуэу

къызэрыкI

плъыфэцIэхэр

псалъэ-ухам къыщахьыфын (псыгъуэ - гъум, псынщIэ - хьэлъэ).
Бзэм зегъэужьын
Тхыгъэмрэ ар зэрызэхэт IыхьэмрэкIэ гурыIуэныгъэ етын.
План къызэрыгуэкI.
Тхыгъэм и темэмрэ (убгъуауи мыубгъуауи) и гупсысэ нэхъыщхьэмрэ.
Бзэм и стилымкIэ гурыIуэныгъэ етын. КъызэрыгуэкI псэлъэкIэ,
щIэныгъэ, художественнэ стилхэмкIэ къызэрыкIуэ дыдэу гурыIуэныгъэ етын.
Тхыгъэхэм къаIуатэм убгъуауи кIэщIуи тепсэлъыхьыжын, описанием
(хьэпшып, псэущхьэ гуэрхэм теухуауэ) и Iуэхугъуэхэр хыхьэу.

Сочиненэ-описание

(хьэпшып,

псэущхьэ

гуэрхэм

теухуауэ).

ЕджакIуэхэм я гъащIэм къыщыхъуа, къызэджа тхыгъэм теухуауэ ягъэува
упщIэхэм жэуап етын, езым къызэрыщыхъури къигъэлъагъуэу.
Сочиненэ-рассказ тхын, гъащIэм къыщыхъуа Iуэхугъуэм, сурэтым,
иллюстрацэхэм (литературэмкIэ ядж произведенэхэм хуащIахэм щыщхэри
хыхьэу) теухуауэ.

2.6-нэкласс.
Къэбэрдей -шэрджэсыбзэр ЗЭРЫЗЭХЭЛЪЫМРЭ АБЫ
КЪЫЗЭЩIИУБЫДЭМРЭ
Адыгэбзэм теухуауэ беседэ
Стилистикэмрэ бзэм и къабзагъэмрэ теухуауэ 5-нэ классым щаджахэм
хэгъэхъуэн.
Адыгэбзэм ди лъэхъэнэм игъуэта зыужьыныгъэр. Адыгэбзэм зиужьынымкIэ урысыбзэм иIэ мыхьэнэр.
Яджам къытегъэзэжын
Лексикэ
1. Псоми зэхуэдэу къагъэсэбэп псалъэхэр. Профессиональнэ (IэщIагъэм
хэхауэ епха) псалъэхэр. Диалектым ехьэлIа псалъэхэр. Адыгэбзэм нэгъуэщIыбзэм щыщу къигъэсэбэп псалъэхэр.
Жьы хъуа псалъэхэр. ПсалъэщIэхэр (неологизмхэр). ЗэкIэщIэпч мыхъу
псалъэ зэпыщIахэмкIэ гурыIэгъуэ етын.

2. Зыубзыху псалъалъэмкIэ гъэбелджылыфын псалъэр нэгъуэщIыбзэм
щыщу адыгэбзэм къыщагъэсэбэпми, и мыхьэнэкIэ жьы хъуахэм хыхьэми,
диалектым е IэщIагъэм хэхауэ епхами.
Псалъэ къэхъукIэмрэ орфографиемрэ
1. Адыгэбзэм и кIуэцIкIэ псалъэр нэхъыщхьэу къызэрыхъу щIыкIэхэр.
ПсалъэщIэ

къыщыхъукIэ,

лъэпкъыгъуэм

хуэкIуэмэ,

зы

псалъэ

абы

лъэпкъыгъуэр нэгъуэщI псалъэ
тхыкIэр

(гъэкъэбзэн,

псэлъапIэ,

нэгъуэщIхэри). Псалъэ зэхэлъхэр. Абыхэм я тхыкIэр. Псалъэ зэхэлъ
гъэкIэщIахэр.
2. Псалъэ зэхэлъ гъэкIэщIахэм къеджэфын.
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭХЭМРЭ ОРФОГРАФИЕМРЭ
БжыгъэцIэ
1. БжыгъэцIэр псалъэ лъэпкъыгъуэу зэрыщыт: абы и мыхьэнэр, и
морфологическэ щытыкIэхэр, игъэзащIэ синтаксическэ къалэнхэр. Зэрабж,
зэрызэкIэлъыкIуэ бжыгъэцIэхэр. БжыгъэцIэ къызэрыкIуэхэр, зэхэлъхэр,
зэхэтхэр. Зэрабж бжыгъэцIэмрэ щыIэцIэхэмрэ щызэдэщIыгъум деж я
тхыкIэр. Зэрабж бжыгъэцIэхэм я склоненэр, ахэр щыIэцIэхэм зэрекIу.
ЗэрызэкIэлъыкIуэ бжыгъэцIэхэм я склоненэр, ахэр щыIэцIэхэм зэрекIу
щIыкIэр.

Зэрагуэш

бжыгъэцIэхэр,

абыхэм

къэхъукIэр.

Къутахуэ

бжыгъэцIэхэр, абыхэм я къэхъукIэр.
2. ЦифрэкIэ тха бжыгъэхэм тэмэму къеджэфын. Бжыгъэ псом щыщ
Iыхьэхэр къэзыгъэлъагъуэ бжыгъэхэм я къеджэкIэр щIэн. И гъунэгъу бжыгъэ
къэзыгъэлъагъуэ

бжыгъэцIэхэр

щыIэцIэхэм

гъусэу

бзэм

тэмэму

къыщыгъэсэбэпын (псалъэм папщIэ, махуэ зыщыплI, жэм зыхыбл).

ЦIэпапщIэ
1. ЦIэпапщIэр псалъэ лъэпкъыгъуэу зэрыщыт: абы и мыхьэнэр, и

морфологическэ

щытыкIэхэр,

игъэзащIэ

синтаксическэ

къалэнхэр.

ЦIэпапщIэхэм я разрядхэр. Щхьэ цIэпапщIэхэр, абыхэм я склоненэ.
Зыгъэлъагъуэ

цIэпапщIэхэр.

Еигъэ

цIэпапщIэхэм

склоненэ.

Еигъэ

цIэпапщIэхэр щыIэцIэхэм щадэщIыгъум и деж я тхыкIэр. ЗэрыупщIэ
цIэпапщIэхэр.

Относительнэ

белджылыншагъэ

цIэпапщIэхэр,

абыхэм

склоненэ.

цIэпапщIэхэр,

склоненэ,
Мыхъуныгъэ

цIэпапщIэхэр. Абыхэм я склоненэ.
2. ЗэрыупщIэ,

относительнэ

цIэпапщIэхэр

тэмэму

бзэм

къыщагъэсэбэпыфын.
Япэ, етIуанэ щхьэхэм я щхьэ цIэпапщIэхэм я склоненэм, именительнэ,
эргативнэ падежхэм щитым къыщхьэщыкIыныгъэу хэлъыр къагурыIуэн.
ЩыIэцIэхэм, плъыфэцIэхэм, бжыгъэцIэхэм я пIэкIэ цIэпапщIэхэр я
бзэм тэмэму къыщагъэсэбэпыфын.
Псалъэуха е текст гуэрым я мыхьэнэм тещIыхьауэ ещанэ щхьэм и щхьэ
цIэпапщIэмрэ зыгъэлъагъуэ цIэпапщIэмрэ къагъэсэбэпыфын.

Глагол
1. Глаголыр псалъэ лъэпкъыгъуэу зэрыщытыр. Глаголым и мыхьэнэмрэ
и грамматическэ щытыкIэ нэхъыщхьэмрэ. Глаголым и зэманхэр. Глаголым
щхьэрэ бжыгъэкIэ зэрызихъуэжыр. Зы зэманым ит глаголыр нэгъуэщI
зэманым

къыхуэхьыфын,

префиксхэмкIэ

глаголыр

зэрыт

щхьэр

гъэбелджылын.
Зылэжь, зэлэжь, зыгъэзэж глагогхэр.
Глаголым псалъэухам щигъэзащIэ къалэн нэхъыщхьэр икIи ар
подлежащэм зэрекIу щIыкIэхэр.

Инфинитивыр.

Инфинитивым

иIэ

щытыкIэ

нэхъыщхьэхэр,

къэкIуэкIэр. Инфинитивыр щхьэкIэ бжыгъэкIэ зэхъуэкIа зэрыхъур, падежкIэ
зэрызихъуэжыр. Инфинитивнэ оборотыр.
Зэманым и категориер. Елъыта, емылъыта зэманхэр.
Глагол

лъэIэсрэ

лъэмыIэсрэ.

Ахэр

зэрызэщхьэщыкI

мыхьэнэ

нэхъыщхьэхэр. Глагол зыгъэзэжхэр, абыхэм я щытыкIэ нэхъыщхьэхэр.
Глаголым и наклоненэр, абыхэм къагъэлъагъуэр, я къэхъукIэр. Зы наклоненэ
формэр нэгъуэщI наклоненэм и мыхьэнэр къикIыу къыщагъэсэбэпыр.
Глаголым и спряженэ. Глаголым и спряженэ щIыкIитIыр.
Щхьэ префиксхэмрэ глагол псалъэпкъым хыхьэ префиксхэмрэ я
зэхэтыкIэр. Глагол къызэрыхъу щIыкIэхэр. Префиксыншэу къэмыкIуэ
глаголхэр.
2. Глагол гуэрхэм къалъэпкъэгъухэр къэгъуэтыфын, абы псалъэ
къызэрыхъу префиксхэр щыпыувэм и мыхьэнэм зэрызихъуэжым гу лъытэн,
зы глагол псалъэпкъым мыхьэнэ зэмылIэужьыгъуэ иратыфу егъэсэн,
префиксхэр пагъэувэкIэрэ, ар я бзэм тыншу къыщагъэсэбэпыфын.
Ещанэ щхьэм ит глаголыр щыIэцIэм бжыгъэкIэ зэрекIу щIыкIэр я бзэм
тэмэму къыщагъэсэбэпыфын.
Зы щхьэ гуэрым ит глаголыр нэгъуэщI щхьэм хуэгъэкIуэн, абы
къыхэкIыу псалъэр жызыIэм, зыжраIэм икIи зыхужаIэм глаголым хэлъ
лэжьыгъэр

зэрыхущытым

зэрызихъуэжым

гу

лъатэн

икIи

бзэм

къыщагъэсэбэпыфын.
Зы наклоненэ формэм тет глаголыр нэгъуэщI наклоненэм и мыхьэнэ
иIэу къэхьын. Мыхьэнэ зэпэщIэуэ зиIэ глагол префикс зэмылIэужьыгъуэ
зиIэхэр къэхьын. Мыхъуныгъэ къэзыгъэлъагъуэ префикс мы- зыпыувэм и
тхыкIэр щIэн.

2.7-нэ класс.
Къэбэрдей- шэрджэсыбзэр зэрызэхэлъымрэ абы къызэщ1иубыдэмрэ
морфологиемрэ орфографиемк1э:
глагол формэ хэхауэ къак1уэхэм (причастиемрэ деепричастиемрэ) я
морфологическэ щытык1эхэр;
зылэжь причастиемрэ зэлэжьпричастиемрэзэрызэщхьэщык! 1уэхугъуэ
нэхъыщхьэхэр;
причастиер зэхъуэк1а зэрыхъур;
причастиер глаголым къызэрытек1 щ1ык1эр;
деепричастиер къызэрыхъу щ1ык1эр;
деепричастием и спряженэм къыщхьэщызыгъэк1ыу хэлъыр;
наречием и мыхьэнэр, морфологическэ щытык1эхэр;
я мыхьэнэ елъытауэ наречиехэр зэрызэщхьэщык1 л1эужьыгъуэхэр;
наречиехэм я къэхъу1!эр;
наречиехэм я тхык1эхэм ехьэл1а хабзэхэр;

зи щхьэхущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэр, абыхэм я морфологическэ
щытык1эхэр;
послелогхэм щыщу нэхъыбэрэ къагъэсэбэпхэр;
послелог

мыхьэнэ

я1эу

къэк1уэнк1э

хъу

нэгъуэщ1

псалъэ

лъэпкъыгъуэхэр;
союзхэр я мыхьэнэк1э зэрызэщхьэщык1ыр;
зи щхьэ хущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэм я тхык1эм теухуа хабзэхэр.
Е д ж а к 1 у э х э м я х у з э ф 1 э к 1 ы н хуейщ:
морфологиемрэ орфографиемк1э:
причастие-определенэ щы1эц1эм и гъусэу къэк1уар падежк1э зэхъуэк1ын;
зы

глагол

лъабжьэм

(лъэ1эсми,

лъэмы1эсми)

причастие

зылэжьизэлэжьи къытегъэк1ын;
глаголым суффикс зэхуэмыдэхэмк1э деепричастие къытегъэк1ын;
щыпсалъэк1и, щытхэк1и лэжьыгъэм и щытык!эр, ар зэпхауэ къэхъу
обстоятельствэ

зэмыл!эужьыгъуэхэр

наречие

синонимхэмк1э,

антонимхэмк!э къэгъэлъэгъуэн;
послелог-синонимхэмрэ союз-синонимхэмрэ бзэм къыщыгъэсэбэпын;
частицэ, междометие къызыщык!уа псалъэухахэм тэмэму къеджэн;
зи

щхьэхущымыт

псалъэ

лъэпкъыгъуэхэр

зи

щхьэ

хущытхэм

къыхэгъэк!ыфын;
союзуи послелогыуи къак1уэ псалъэхэр я къалэнк1э зэхэгъэк!ын;
пэщ1эдзэ, V-V11 классхэм орфограммэхэмрэ пунктограммэхэмрэ теухуауэ
щаджар я бзэм къыщагъэсэбэпыфын;

бзэм зегъэужьынымк1э:
ц1ыхум и теплъэр, лэжьыгъэр зэрек1уэк!ыр къэзыгъэлъагъуэ зэра1уатэ
тхыгъэр зытепсэлъыхьыр убгъуауэ, к1эщ!у ик1и хэчыхьауэ къэ!уэтэжын;
ц1ыхум, лэжьыгъэр зэрек1уэк1ым тетхыхьын;
сюжет иратамк1э рассказ тхын;
езым и гупсысэхэр къэзы!уатэ сочиненэ тхын (езым я гъащ1эм
къыщыхъуахэм

теухуауэ)

тхыгъэ

к1эщ1

тхын,

1уэхугъуэ

гуэрхэр

къыхилъхьэу.

2.8-нэ класс.
Къэбэрдей-шэрджэсыбзэр зэрызэхэлъымрэ абы къызэщ1иубыдэмрэ
.
Адыгэбзэр Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и къэралыбзищым ящыщ
зыщ. Адыгэ сабийм адыгэбзэр егъэджыным и мыхьэнэр инщ, абы дуней
зэрилъагъур, зэрызэхищ1эр къыдалъхуа и анэбзэрщ. Еджак1уэм адыгэбзэр
нэсу зэрищ1эм, гъэхуауэ зэрыпсэлъэфым, бзэм и 1эф1ыр куууэ
зэрызэхищ1эм елъытащ и акъылымрэ и гупсысэмрэ зэрызиужьри псынщ1эу
зызыхъуэж дунейм щигъуэтыну ехъул1эныгъэхэри.
•
•
•
•
•

синтаксисым иджымрэ пунктуацэр зищ1ысымрэ;
псалъэ зэпхар псалъэухам къызэрыщхьэщык1ыу хэлъщытык1эхэр;
псалъэ зэпха л1эужьыгъуэ нэхъыщхьэхэм я къэк1уэк1эр;
псалъэ зэпхахэм яку дэлъ зэпыщ1эныгъэхэр зыхуэдэр;
подлежащэмрэ сказуемэмрэ я1э зэпхык1эм къыщхьэщызыгъэк1ыу
хэлъыр;
• псалъэуха ъызэрык1уэм и щытык1эрэабы и л1эужьыгъуэхэмрэ;
• пкъыгъуэ нэхъыщхьит1ри зи1э псалъэуха къызэрык1уэм и
щытык1эхэр;
• псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэхэр;

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

псалъэухам и пкъыгъуэ ет1уанэхэр;
зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ зи1э псалъэуха къызэрык1уэхэр;
псалъэуха иримыкъухэр;
зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ зи1э псалъэухамрэ пкъыгъуэ нэхъыщхьит1ри
зи1эхэмрэ нэхъыщхьэу зэрызэщхьэщык1хэр;
пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъу зи1э псалъэухахэр;
зэрызыхуагъазэ, вводнэ псалъэ, междометие зыхэт псалъэухахэр;
псалъэуха къызэрык1уэхэм нагъыщэхэр зэрыщагъэувым и хабзэхэр;
пкъыгъуэ пыщхьэхук1а зыхэт псалъэухахэр;
псалъэухам и пкъыгъуэ зэмыл1эужьыгъуэхэр пыщхьэхук1ыным
щхьэусыгъуэ хуэхъур;
псалъэ занщ1эмрэ зэдзэк1амрэ;
псалъэ занщ1эм нагъыщэхэр зэрыщагъэувым и хабзэхэр.

2.9-нэкласс
Къэбэрдей-шэрджэсыбзэр зэрызэхэлъымрэ абы
къызэщ1иубыдэмрэ
Псалъэ занщIэрэ зэдзэкIарэ.)Псалъэ занщIэр. Авторым и псалъэр псалъэ занщIэм и
кум хэту къыщыкIуэр. Псалъэ занщIэм и кIуэцIкIэ нагъыщэхэр зэрагъэувыр. Псалъэ
зэдзэкIахэр. Цитатэхэр, абыхэм нагъыщэ зэрыщагъэув щIыкIэр.

•
Псалъэ занщIэр зэдзэкIам хуэгъэкIуэфын. Псалъэ занщIэм
къыщеджэкIэ, авторым и псалъэр къыхагъэщхьэхукIыфын.
Псалъэуха зэхэлъ.
Псалъэуха зэхэлъымкIэ гурыIуэныгъэхэр
Псалъэуха зэхэлъыр зищIысыр. Псалъэуха къызэрыкIуэмрэ псалъэуха
зэхэлъымрэ грамматикэ и лъэныкъуэкIэ зэтехуэныгъэрэ
зэщхьэщыкIыныгъэу ябгъэдэлъыр.
•
Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр
•
Союз зиIэ псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр (зэкIэлъызыхь,
зэпэщIэуэныгъэ, зыгуэш)
•
.Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэм нагъыщэхэр зэрыщагъэувыр.
•
Псалъэуха къызэрыгуэкIхэр псалъэуха зэхэлъым хуэгъэкIуэн.
Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр зэзыпх союз зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ
зэпхыфын. Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр я бзэм къыщагъэсэбэпын.
•
Псалъэуха зэхэлъ-зэпхахэр
•
Псалъэуха пажэ, гуэдзэхэр. Псалъэуха гуэдзэмрэ причастнэ
оборотымрэ. Псалъэуха гуэдзэр пажэм союзхэмкIэ, союз псалъэхэмкIэ,
союз-суффиксхэмкIэ епхыныгъэ. Псалъэуха пажэм хэт зыгъэлъагъуэ
псалъэхэр. Псалъэуха зэхэлъ-зэпхам и кIуэцIкIэ псалъэуха гуэдзэм и
увыпIэр, нагъыщэ ягъэувхэр. Псалъэуха гуэдзэ лIэужьыгъуэхэр. Псалъэуха
пажэмрэ гуэдзэмрэ запятойкIэ зэрызэпэщIахыр. Гуэдзэ зыбжанэ зиIэ
псалъэуха зэхэлъ-зэпха. Гуэдзэ зыбжанэ зиIэ псалъэуха зэхэлъ-зэпхам и
кIуэцIкIэ нагъыщэхэр зэрагъэувыр.

•
Псалъэуха зэхэлъ-зэпхам и кIуэцIкIэ гуэдзэр пажэм союзхэмкIэ
союз-псалъэхэмкIэ, союз-суффиксхэмкIэ, интонацэкIэ епхыфын. Псалъэуха
зэхэлъым гуэдзэ зэмылIэужьыгъуэхэр къыхуэхьын. Гуэдзэ зыбжанэ зы
псалъэуха пажэм къыхуэхьын.
•
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъхэр.
•
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым и Iыхьэхэм яку дэлъ
зэпыщIэныгъэр (мыхьэнэкIэ). Союзыншэ псалъэуха зэхэлъхэм нагъыщэхэр
зэрыщагъэувыр.
•
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым и Iыхьэхэр мыхьэнэкIэ
зэпыщIэныгъэр бзэм къыщыгъэсэбэпыфын.
•
ЗэпхыкIэ зэмылIэужьыгъуэ зиIэ псалъэуха зэхэлъхэр
•
ЗэпхыкIэ зэмылIэужьыгъуэ зиIэ псалъэуха зэхэлъхэр: союзкIэ,
союзыншэу зэпхахэр. Абыхэм щагъэув нагъыщэхэр.ЗэпхыкIэ
зэмылIэужьыгъуэ зиIэ псалъэуха зэхэлъхэр бзэм къыщыгъэсэбэпын
синтаксическэ синониму. Псалъэуха зэхэлъыр
зэпкърыхын.Къытегъэзэжыныгъэ.
•
•
3.5-нэ класс.
•

Тематическэ план

•
Раздел.

Разделхэр

и№

Сыхь
бж.

Бзэм теухуа гуры1уэныгъэхэм
хэзыгъэгъуазэ.
Псалъэр зэрызэхэтымрэ
морфологиемрэ къытегъэзэжын.

Синтаксисымрэ пунктуацэмрэ.

Фонетикэмрэ графикэмрэ.
Орфоэпиер. Орфографиер.

Лексикэ.

Псалъэ къэхъук1эмрэ
орфографиемрэ.

Морфологие.

Гъэ псом яджам къытегъэзэжын.

Псори

1
2

•
•
•

КЪЫЗ. Б .З
ЛЭЖЬ. Зегъэужь.

6
2

2
2
2
8

•
•

№
1

3.6-нэ класс
Тематическэ план

Разделхэм
цIэхэр,темэхэр
Адыгэбзэр. Бзэм и
Стилхэр.

я Сыхь.
б.

Къыз.дик

1
14

4
5

Етхуанэ классым
щаджам
къытегъэзэжын
Лексикэ.
Псалъэ къэхъук1эмрэ
орфографиемрэ
Бжыгъэц1э
Ц1эпапщ1э

9
12

Глагол

Гъэ псом яджам
къытегъэзэжын.

Псори

Бзэм.зегъ

7
1
2

3.7-нэ класс.
•

Тематическэ план

№

Разделхэр

1.0
2.0
3.0
4.0

Адыгэ алфавитым и тхыдэ
Къэпщытэжыныгъэ
Причастие
Деепричастие
Илъэс ныкъуэм яджар
къызэрапщытэж диктант
Наречие
Зи щхьэ хущымыт псалъэ
лъэпкъыгъуэхэр.Послелог
Союзыр
Частицэ
Междометие
Илъэс псом яджар
къызэрапщытэж диктант
Яджар къэпщытэжын
Псори

5.0
6.0
7.0
8.0
9.0

10.

•
сыхьэт б/з
тестхэр
изложен
1
4
15
2
6
1
2
11
3

1
1
1

2
2

3
2
2
2
2
53

проектхэр диктантхэр

1
2

3.8-нэкласс.
Тематическэ план
№
разд

Темэхэр

Сыхьэт бж.

Къыз.
Лэжь.

Бзэм .зегъ.

Яджам къытегъэзэжын

Псалъэ зэпха

Пкъыгъуэ нэхъыщхьит1ри
зи1э пс-ха

Псалъэухам и пкъыгъуэ
ет1уанэхэр

Зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ
зи1эпс-р

Псалъэухам и пкъыгъуэ
зэлъэпкъ.

Псалъэухам граммат.
емыпха псалъэхэр

Псалъэухам и пкъыгъуэ
пыщхь-р.

Къытегъэзэжыныгъэ

Псори

3.9-нэ класс.
Тематическэ план.
Раз
д
Те
м№

Темэхэр
Разделхэр

Сыхьэ
т
бжыгъ
э
2

Еянэ классым щаджам
къытегъэзэжыныгъэ
Псалъэ занщ1эрэ зэдзэк1арэ
Псалъэуха зэхэлъ
Союзыншэ псалъ.зэхэлъ.
Бзэм теухуа
гуры1уэныгъэхэр
Яджахэр къэпщытэжын

Псори

1
2
3
4
5

6
18
12
5
8

Къызэр.
лэжь

Бзэм
зегъэужь
н

2
2
2
1

4. 5 –нэ класс
Календарно-тематическэ план
№

Темэхэр

1
2

Обществэм бзэм мыхьэнэуэ щиIэр.
Бзэмрэ речымрэ.Жьабзэмрэ тхыгъэбзэмрэ
Литературэбзэм теухуа гурыIуэныгъэ.

Псалъэр зэрызэхэт Iыхьэхэр.
Макъзешэ Э къикIыу хьэрфзешэ А щатхыр
Псалъэ лъэпкъыгъуэхэр.
Определительнэ псальэ зэпыщ1ахэм я тхык1эр

4
5

6
7
8

Зэрыщ1адзэж диктант
Синтаксисымрэ пунктуацэмрэ.Псалъэ зэпхахэр.
Нэхъыщхьэмрэ кIэрыдзэнымрэ
КъызэрыкIуэ псалъэухар.
ХэIэтыкIа псалъэухар.
Псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэхэр. Псалъэуха
убгъуарэ мыубгъуарэ

Псалъэухам и пкъыгъуэ етIуанэхэр. Дополненэ.
Определенэ. Обстоятельствэхэр.
«Бжьыхьэ» сочиненэр тхыным елэжьын.

Сочиненэр тхын.

Пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэр. Зэрызыхуагьазэ псальэхэр

Псалъэуха къызэрыкIуэхэмрэ
зэхэлъхэмрэ.Административнэ диктант
Псалъэ занщIэр. Диалогыр
Бзэм и макъхэр. Макъзешэхэр. Макъ дэкIуашэхэр.

15
16
17
18

Макъ дэкIуашэ жьгъыжьгъхэмрэ дэгухэмрэ
Макъ дэкIуашэ пIытахэр.

По
плану

По
факту

Iупэр хъурей хъууэ къапсэлъ макъ дэкIуашэхэр .

Зэбгъэдэт макъ дэкIу.жьгъ. дэгухэмрэ я къэкIуэкIэр,
тхыкIэр.
Пычыгъуэ

21
22

Ударенэ.
23
24

Алфавит.
Хьэрф ы-р макъзэпэщIэхыу къыщыкIуэр.

Хьэрф ъ-хэр макъзэпэщIэхыу къыщыкIуэр.

Лексикэк1э зэджэр.Псальэм и мыхьэнэр.Мыхьэнэ
куэд зи1э псальэхэр.
Зи мыхьэнэ зэхъуэк1ауэ кьагьэсэбэп псальэхэр.
Омонимхэр.
Административнэ диктант

27
28
29
30
31

32
33
34
35
36
37
38

Лексикэ
ОмономхэрСинонимхэр.Антонимхэ

23.12
25.12

Изложенэм хуэгъэхьэзырын
Изложенэр тхын
Псалъэ къэхъукIэмрэ зэхъуэкIыкIэмрэ. КIэухыр.
ЖьэрыIуатэ сочиненэ
(сурэткIэ)
ЗэхъуэкIа зэрыхъу префиксхэр, ЗэхъуэкIа зэрыхъу
суффиксхэр
Псалъэпкъыр
Псалъэ лъабжьэ. (Корень)
Псалъэ къызэрыхъу префикс. Псалъэ къызэрыхъу
суффикс.

39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49

Къызэрапщытэ диктант «Цыжьбанэхэр»
Щыуагъэхэм елэжьын
Псалъэм и кIэм й щатхыр.
Макъ э къикIыу а щатхыр.
ЩIэдзапIэ зиIэ сочиненэм пыщэным елэжьын
«Ныбжьэгъу пэж».
Сочиненэр тхын
КIэух,суффикс –у//-уэ щатхыр.
Префикс зы-,зэ- щатхыр.
Определительнэ псалъэ зэпыщ1ахэр.
ЩыIэцIэхэм я закъуэ, куэд бжыгъэхэр
ЩыIэцIэхэм я падежхэр.
ЩыIэцIэм и белджылы, мыбелджылы мыхьэнэхэр.
ЦIэ унейхэм я склоненэр

50
51
52
53

Определенэ зыщIыгъу щыIэцIэхэр падежкIэ зэхъуэкIа
зэрыхъур.
Урысыбзэм щыщ псалъэхэу адыгэбзэм къищтахэм я
тхыкIэр.
ЩыIэцIэр щыIэцIэм и определенэу къыщыкIуэр
ЩыIэцIэхэм я къэхъукIэхэр. Псалъэпкъ зэхыхьэкIэрэ щм я къэхъукIэр.

ЩыIэцIэр морфологическэкIэ зэпкърыхыныгъэ.
«ЩыIэцIэр»-къызэщIэзыкъуэж урок.

55
56

Изложенэ тхыным хуэгъэхьэзырын
Изложенэр тхын
«Дыгъужь»
ПлъыфэцIэр
ПлъыфэцIэр
ЩытыкIэ къызэрыкI плъыфэцIэмрэ зыщыщ
къэзыгъэлъагъуэмрэ.
ПлъыфэцIэхэм я зэлъытыныгъэ степенхэр.
Зэлъытыгъэ степенхэм я къэхъукIэр.
ПлъыфэцIэр падежрэ бжыгъэкIэ зэхъуэкIа зэрыхъур.
ПлъыфэцIэр щыI. и определенэу къыщыкIуэм и деж и
тхыкIэр.
ПлъыфэцIэр къызэрыхъу щIыкIэхэр.
ПлъыфэцIэ псалъэ зэхэлъхэр, абыхэм я тхыкIэр
«Къытегъэзэжыныгъэ». Къызэрапщытэ диктант, гр.
лэжь. «Пщэдджыжьым»
Щыуагъэхэм елэжьын
Тест лэжьыгъэхэр
Гъэ псом яджар къэпщытэжын
Къэпщытэжыныгъэ
Къэпщытэжыныгъэ

57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
6768
69
70

4.6-нэ класс.
Календарно– тематическэ план
№

Темэхэр
План.

Адыгэбзэр. Бзэм и
Стилхэр.

Махуэр
Фактич.

2
3

Адыгэбзэм игъуэта
Зыужьыныгъэр.
Фонетикэм, графикэм,
офографием теухуауэ

5-нэ классым щаджар
къэпщытэжын.

5
6
7
8
9
10

Къызэрапщытэ диктант.
Лексикэ.
Псалъалъэхэр.
Жьы хъуа псалъэхэр.
Псалъэщ1эхэр.
Псалъэ шэрыуэхэр. Фразеологическэ
оборотхэр.
Бзэм зегъэужьыныгъэ изложенэ

1112
13
14

15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

Псалъэ къэхъук1эхэр. Къызытехъук1
псалъэпкъыр.
Псалъэ къызэрыхъу
префиксхэр. Псалъэ къызэрыхъу
суффиксхэр.
Псалъэ зэхэлъхэр,Админ.диктант.
абыхэм я тхык1эр.
Псалъэ зэхэлъ гъэк1эщ1ахэр, абыхэм я тхык1эр.
Бжыгъэц1эм и мыхьэнэр.
Бжыгъэц1э къызэрык1уэ, зэхэлъ,
Зэхэт.
Зэрабж бжыгъэц1эхэр, абыхэм
язэхъуэк1ык1эр
Тест лэжьыгъэхэр
Зэрагуэш бжыгъэц1э.
Къутахуэ бжыгъэц1э.
Зэрабж бжыгъэц1э зэхэлъхэм я тхык1эр.
Щы1эц1эмрэ цифрэк1э
тха бжыгъэц1эмрэ
щызэдэщ1ыгъум я
тхык1эр.
Зэрызэк1элъык1уэ бжы
гъэц1эхэр, абыхэм я

26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58

къэхъук1эр, я склоненэр.
Бжыгъэц1эхэр морфологическэу зэпкърыхын.
Ц1эпапщ1эхэм я мыхьэнэр
Щхьэ ц1эпапщ1эхэр,
Щхьэ ц1эпапщ1эхэр,
абыхэм я склоненэр
Адмистративнэ диктант
Зыгъэлъагъуэ ц1эпапщ1эхэр.
Еигъэ ц1эпапщ1эхэр
Еигъэ ц1эпапщ1эхэм я
склоненэр.
Зэрыупщ1э ц1эпапщ1эхэр.
Зэрыупщ1э ц1эпапщ1эхэм я склоненэр.
Относительнэ ц1эпапщ1эхэм я склоНенэр.
Белджылы ц1эпапщ1эхэм я склоненэр.
Мыхъуныгъэ ц1эпапщ1эхэр, абыхэм я
склоненэр.
Ц1эпапщ1эхэм я разрядхэр.
Ц1эпапщ1эхэр морфологическэк1э
зэпкъырыхыныгъэ.
Изложенэ
Глаголым и мыхьэнэр.
Глаголым и зэманхэр.
Инфинитив.
Глагол лъэ1эсхэр, лъэмы1эсхэр.
Зылэжь, зэлэжь гъэпсык1эхэр.
Глагол зыгъэзэжхэр
Глаголым и наклоненэхэр. Зэра1уатэ
наклоненэ.
Зэрыупщ1э наклоненэ.
Гъэщ1эгъуэныгъэ наклоненэ
Шэч къытехьэныгъэ наклоненэ.
Къызэрапщытэ диктант «Ажэкъуэ»
Уступительнэ наклоненэ.
Унафэ наклоненэ.
Ф1эф1ыныгъэ наклоненэ.
Условно-сослагательнэ наклоненэ.
Зы наклоненэ формэр нэгъуэщ1
наклоненэм и мыхьэнэр къик1ыу
къэгъэсэбэпын.
Зы щхьэ зи1э глаголхэм я спряженэ

60
Щхьэ куэд зи1э глоголхэм я спряженэ

Щхьэ куэд зи1э глоголхэм я спряженэ

Щхьэ префиксхэмрэ псалъэпкъым щыщ
префиксхэмрэ я зэк1элъык1уэк1эр.
Глагол спряженэмрэ ц1э спряженэмрэ.
Щхьэ префиксхэм я тхык1эр.
Глаголыр къызэрыхъу щ1ык1эр
Глаголыр морфолагическэу
зэпкърыхын
Къызэрапщытэ диктант « Шы губзыгъэ»
Гъэ псом яджар къэпщытэжын.
Лексикэ.
Псалъэ къэхъук1эхэр.

63
64
65
66
67
68
69
70

4. 7-нэ класс.
Календарно-тематическэ план
№

2
3
4
5
6
7
8

Р Темэхэр
аз
.
Адыгэ алфавит
Адыгэ алфавитым и
ТхыдэГлаголыр кьызэрыхъу щ1ык1эр.Глаголыр
морфологическэу зэпкьрыхын
Къэпщытэжыныгъэ
ЛексикэПсалъэ къэхъук1эхэр
Псалъэ къэхъук1э.
МорфологиеКъэпщытэжыныгъэхэр
Стартовэ диктант
Щыуагъэхэм елэжьын
Причастие
Причастием и мыхьэнэр
Зылэжь, зэлэжь причастиехэр
Зылэжь причастием и къэхъук1эр

Обстоятельственнэ причастие Обстоятельственнэ
причастием и къэхъук1эр

Изложенэм хуэгъэхьэзырын

махуэр
пл

Факт.

11
12
13

Изложенэ
Причастие зыгъэзэжхэр
Зэлэжь причастиехэр

Къызэрапщытэдиктан

15
16

Щыуагъэхэм елэжьын
Причастиер щхьэк1э, бжыгъэк1э, зэманк1э зэхъуэк1а
зэрыхъур
Причастиер падежк1э, бжыгъэк1э зэхъуэк1а
зэрыхъур(словарнэ диктант)

18
19
20
21

Причастнэ оборот
Изложенэм хуэгъэхьэзырын
Изложенэ
Деепричастие
Деепричастием и мыхьэнэр

40
41
42

Деепричастиер къызэрыхъу щ1ык1эр
Деепричастиер щхьэк1э, бжыгъэк1э зэхъуэк1а
зэрыхъур
Деепричастием и зэман формэхэр
Деепричастнэ оборотыр
Тестк1э гъэлэжьэн
Проектым елэжьын
Административнэ диктант
Наречие
Наречием и мыхьэнэр
Суффикс –у/-уэ- к1э плъыфэц1эм къытек1 наречиехэр
Суффикс –у/-уэ, э-рэ – к1э бжыгъэц1эм къытек1
наречие
Суффикс –у/-уэ, э-рэ – к1э бжыгъэц1эм къытек1
наречие
Суффикс –у/-уэ, дэ- к1э ц1эпапщ1эм къытек1
ц1эпапщ1э - наречие Суффикс
Суффикс –у/-уэ, дэ- к1э ц1эпапщ1эм къытек1
ц1эпапщ1э - наречие
Изложенэм хуэгъэхьэзырын
Изложенэ ятхащ
Щы1эц1эм, плъыфэц1эм, наречием къытек1а наречие
Щы1эц1эм, плъыфэц1эм, наречием къытек1а наречие
Наречие зэхэлъхэр, абыхэм я тхык1эр
Зи щхьэ хущымыт псалъэ лъэпкъыгъуэхэр
Послелогым и мыхьэнэр
Изложенэм хуэгъэхьэзырын
Изложенэ ятхащ

Союзыр
Союзым и мыхьэнэр Сочинительнэ, подчинительнэ

22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39

44
45
46
47

48
49
50
51
52
53

№

союзхэр
Проектым елэжьын
Союз къызэрык1уэ, зэхэлъ- зэхэт
Частицэ
Частицэм и мыхьэнэр
Междометие
Междометием и мыхьэнэр
Къытегъэзэжын
Илъэс псом яджар къызэрапщытэж диктант
Щыуагъэхэм елэжьын
Яджар къэпщытэжын
Яджар къэпщытэжын тестк1э
Яджар къэпщытэжын тестк1э

4.8-нэ класс.
Календарно – тематическэ план
Темэхэр
План

Фонетикэм, графикэм, лексикэм теухуауэ
яджар къэпщытэжын.

Псалъэ къэхъук1эм, морфологием теухуауэ
яджар къэпщытэжын.

Офографие. Пэжырытхэм и хабзэхэр.

Къызэрапщытэ диктант,
грамм. лэжь. щ1ыгъуу.
«Унэ лэжьыгъэр дауэ гъэхьэзырын хуей»
Псалъэ зэпхар.
Псалъэ зэпхар псалъэухам
къызэрыщхьэщык1ыр.
Псалъэухам и к1уэц1к1э псалъэхэр
щызэпхыныгъэ (зэк1уныгъэ,
зегъэк1уэныгъэ).
Б.з. Изл. хуэгъэхьэзырын.

7
8
9

Б.з. «Бэгъэгусэ» изложенэр егъэтхын.
Псалъэухам и к1уэц1к1э псалъэхэр
щызэпхыныгъэ (егъэщ1ыл1эныгъэ).
Псалъэ зэпхар зэпкърыхыныгъэ
Псалъэ зэпхахэмк1э къащ1ар

Факт.

11
12
13

14
15

зэрыгъэубыдын.
Логическэ ударенэ.
Б.з. Щ1эдзап1э зи1э сочиненэм
хуэгъэхьэзырыныгъэ. «Динэ и хахуагъэ»
Б.з. «Динэ и хахуагъэ» сочиненэр
егъэтхыныгъэ.
Пкъыгъуэ нэхъыщхьит1ри зи1э
псалъэухахэмрэ зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ
зи1э псалъэухахэмрэ теухуа гуры1уэгъуэ.
Подлежащэмрэ сказуемэмрэ.
Псалъэуха убгъуахэмрэ мыубгъуахэмрэ.
Административнэ диктант

16
Сказуемэ л1эужьыгъуэхэр.Сказуемэ
къызэрык1уэ зэхэт.
17

18
19
20
21
22

23
24
25
26
27

28
29
30

Подлежащэм и къэк1уэк1эр.
Подлежащэм сказуемэр бжыгъэк1э зэрек1у
щ1ык1эр.
Б.з «Бэгъэгусэ» изложенэм хуэгъэхьэзырын.
Б.з. Изложенэр егъэтхын
Дополненэ.
Определенэ. Приложенэ.
Обстоятельствэ л1эужьыгъуэхэр.
Щ1ып1э, зэман, щхьэусыгъуэ, мурад, лэжь. и
къэхъук1э, мардэ обстоят.
Пкъыгъуэ нэхъыщхьит1ри зи1э псалъэуха
къызэрык1уэхэр зэрызэпкърахыр.
Зы пкъыгъуэ нэхъыщхьэ зи1э псалъэухам и
къэк1уэк1эр.
Щхьэ белджылы зи1э псалъэуха.
Щхьэ мыбелджылы зи1э псалъэухахэр
Щхьэ зимы1э псалъэуха.
Ц1эи1уэ псалъэуха.
Псалъэуха иримыкъухэр.
Б.з. «Хьэчим и Лъэрэз» изложенэм
хуэгъэхьэзырын.
Б.з. «Хьэчим и Лъэрэз» изложенэр егъэтхын.
Пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэмк1э
гуры1уэгъуэ.Определнэ зэлъэпкъэгъу
зэмылъэпкъэгъу

31
32

33
34
35
36
37
38
39
40
41

42
43
44

46
47
48
49

Админ.диктант.
Псалъэухам и пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэр
зэрызэрапх союзхэмрэ союз-суффиксхэмрэ.
Абыхэм нагъыщэ зэрыщагъэувыр.
Псалъэухам и пкъыгъуэ зэлъэпкъэгъухэм
къадэщ1ыгъу къызэщ1эзыубыдэ псалъэхэр.
Б.з. Изложенэр егъэтхын.
Изложенэ
Подлежащэ зэлъэпкъэгъухэм сказуемэр
бжыгъэк1э зэрек1у щ1ык1эр.
Сказуемэ зэлъэпкъэгъу зи1э псалъэухам и
к1уэц1к1э подлежащэр зезыгъак1уэр.
Псалъэухам хэт псалъэхэм я
зэк1элъык1уэк1эр.
Къызэрапщытэ диктант, грамм. лэжь.
щ1ыгъуу.
Зэрызыхуагъазэ псалъэр.
Абы щагъэув нагъыщэхэр.
Вводнэ псалъэхэмрэ вводнэ псалъэ
зэпхахэмрэ, абыхэм нагъыщэхэр
зэрыщагъэув. Вводнэ псалъэухахэмрэ
абыхэм щагъэув нагъыщэхэмрэ.
Б.з. «Сыт сурэтым жи1эр?»
Пкъыгъуэ пыщхьэхук1ахэмк1э гуры1уэгъуэ.
Обстоятельствэ пыщхьэхук1ахэр.
Деепричастиеу е деепричастнэ обоброту
щыт обстоятельствэхэр (сказуемэм и ужьк1э
щытыр)
Обстоятельствэ пыщхьэхук1ахэр.
Причастнэ обоброту щыт
обстоятельствэхэр.
Послелогхэр зыщ1ыгъу щы1эц1э
обстоятельствэхэр
Определенэ пыщхьэхук1ахэр. Причастнэ
обороту щыт определенэхэр
Б.з. Щ1эдзап1э зи1э сочиненэм
хуэгъэхьэзырын
Б.з. Сочиненэр егъэтхын
Определенэ пыщхьэхук1ахэр.
Плъыфэц1э зыхэт определенэ зызыубгъуар.
Приложенэ зызыубгъуар е зи закъуэр.
Определенэ пыщхьэхук1ахэр.
Щхьэ ц1эпапщ1эр зыгъэбелджылы

52-

определенэ пыщхьэхук1ахэр
Дополненэ пыщхьэхук1ахэр.
Зыгъэтэмэм пкъыгъуэ пыщхьэхук1ахэр.
Къызэрапщытэ диктант, грамм. лэжь.
щ1ыгъууМамырыгъэ»
Къэпщытэжыныгъэ

Къэпщытэжыныгъэ

4. 9-нэ класс.
Календарно - тематическэ план
№
п/п

Темэхэр

Псалъэ зэпхахэр.

Сказуемэ.
.
Псалъэ занщ1эр, абы нагъыщэхэр
зэрыщагъэув щ1ык1эр.
Стартовэ диктант
Диалог.
Псалъэ занщ1эр зэдзэк1ам хуэгъэк1уэн

3
4
5

Цитатэр, абы нагъыщэ зэрыщагъэув щ1ык1эр.

7
8

Б.з. Изложенэм хуэгъэхьэзырын

Изложенэ

Псалъэуха зэхэлъымк1э гуры1уэныгъэ
Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр

Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэхэр

11
12

Псалъэуха зэхэлъ-зэпхахэр
Псалъэуха зэхэлъ-зэпхахэр

Псалъэуха гуэдзэмрэ причастнэ оборотымрэ

Щек1уэк1ы
нур

Щек1уэк1ар

14
15
16
17
18
19
20

Административнэ диктант
Псалъэуха гуэдзэ л1эужьыгъуэхэр
Бз. Излож. «Хьэ» хуэгъэхьэзырын
Бз. Излож. тхын
Дополненэ псалъэуха гуэдзэ
Подлежащэ псалъэуха гуэдзэ
Обстоятельствэ псалъэуха гуэдзэ
л1эужьыгъуэхэр
Зэман, щ1ып1э псалъэуха гуэдзэхэр

Лэжьыгъэм и къэхъук1э псалъэуха гуэдзэ
зи1э псалъэуха зэхэлъ-зэпхахэр.
Мурад, щхьэусыгъуэ псалъэуха гуэдзэхэр
Условнэ псалъэуха гуэдзэ.

22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37

Уступительнэ гуэдзэ зи1э псалъэуха зэхэлъзэпхахэр
Гуэдзэ зи1э псалъэуха зэхэлъ-зэпхахэр
Сочиненэ Сызыщ1эхъуэпс 1эщ1агъэр
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъхэмк1э
гуры1уэгъуэ
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъхэмк1э
гуры1уэгъуэ
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъхэм запятой,
точкэрэ запятойрэ щагъэувыр
Къызэрапщытэ диктант, грамм. лэжь.
щ1ыгъуу
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым точкит1
щагъэувыр
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым точкит1
щагъэувыр
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым тире
щагъэувыр
Союзыншэ псалъэуха зэхэлъым тире
щагъэувыр
Зэпхык1э зэмыл1эужь. зи1э пс-ха зэх
Псалъэуха зэхэлъыр зэпкърыхыныгъэ
Диктант

38
39
40
41
42
44
45
46
47
48
49
50
51

Къытегъэзэжыныгъэ
Бзэм и мыхьэнэмк1э гуры1уэныгъэ.
Бзэр зызыхъуэж явлениещ
Адыгэбзэм совет лъэхьэнэм игъуэта
зыужьыныгъэр
Б.з. Урысыбзэк1э тха текстыр адыгэбзэк1э
зэдзэк1ын
Литературэбзэмк1э гуры1уэгъуэ
Бзэм и макъхэм заужьыныгъэр
Макъзешэхэр
Макъ дэк1уашэхэр
Макъхэмрэ хьэрфхэмрэ
Орфоэпиер. Орфографиер
Псалъэ къэхук1эмрэ псалъэ
зэхъуэк1ык1эмрэ
Диктант
Морфологиемрэ орфографиемрэ